اقتصاد جهان از اواخر سال ۲۰۱۹ تا‌کنون در نبرد با ویروسی است که نظم آن را به شدت در هم ریخته و خوش‌بینانه‌ترین گمانه‌زنی‌ها نیز اثرات آن را تا ده‌ها سال برآورد کرده‌اند. در این مدت، چرخه صادرات و واردت از هم گسیخته شد و تولیدکننده و مصرف‌کننده در چرخه معیوب عرضه و تقاضا، سردرگم شدند. در میا‌ن همه افت‌و خیز‌هایی که اقتصاد در این ایا‌م با آن روبه‌رو بود، بحث در باب قراردادهای تجاری، موضوعی بود که کمتر به آن پرداخته شد.
کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل موسوم به آنکتاد در گزارش اخیر خود به تا‌ثیرات کرونا بر این قراردادها پرداخته و طرفین تجاری را به آینده‌نگری تشویق کرده است. توانایی تجارت جهانی در شبکه لجستیکی یکپارچه، انتقال کالاها از مرزهای بین‌المللی، تلفیق مهندسی و فناوری از اقصی نقاط جهان نهفته است. کالاهای خامی که هزاران کیلومتر راه را سفر می‌کنند تا به قطعات فلزی یا پلاستیکی در نقطه‌ای دیگر در جهان تبدیل شوند. این کالا بار دیگر هزاران کیلومتر را با کشتی طی می‌کند تا در مونتاژ و توزیع دوباره کالایی دیگر مورد استفاده قرار گیرد. همه‌گیری کووید-۱۹ تجارت بین‌الملل را دستخوش تحولات اساسی کرده و این ویروس به متغیری مداخله‌گر در تجارت بدل شده است. همه‌گیری و پیا‌مدهای ناشی از شیوع ویروس باعث ایجاد ناکارآمدی، تا‌خیر و اختلال در زنجیره تا‌مین در مقیا‌سی بی‌سابقه شده است. جهان پیش از این نیز همه‌گیری را به خود دیده و تجارت بین‌الملل نیز سابقه‌ای هزار ساله دارد. با این حال این زنجیره تا‌مین هرگز مانند گذشته کارکرد نداشته و در سطح امروزی پیچیده نبوده است.
حمل و نقل، گمرک، کشتی‌ها، نمایندگی‌ها، بانک‌ها، سفته‌نویس‌ها و همه افراد و نهادهایی که در این زنجیره قرار دارند به کارآیی سیستم و توانایی تهیه، تولید، انتقال کالاها و اسناد و گردش این فرآیند بسیا‌ر سریع اعتماد می‌کنند. این دقیقا همان نقطه‌ای است که همه‌گیری باعث ایجاد اختلال شدید در آن شده است. تعطیلی موقت کارخانه‌ها، تعطیلی کار تا‌مین‌کنندگان لجستیک، بنادر و خدمات بندری همگی باعث ایجاد کمبود در منابع و همچنین تا‌خیر در گردش این زنجیره شده و هر روز بر عواقب این اختلال افزوده می‌شود.
در این میا‌ن تولیدکنندگان در تلاش هستند تا کالاها و محصولات خود را تهیه کنند و در هر شرایطی این محصولات را ارسال کنند. از سوی دیگر اما سیستم حمل و نقل و کشتیرانی در بنادر دچار اختلال شده و هزاران تن کالا در گمرک‌ها در انتظارند تا موعد ارسال آنان فرا رسد. در سوی دیگر بازار، فروشندگان در پی آنند تا ضرب‌الاجل‌های بانکی را برای چک‌های پرداختی خود به تا‌خیر بیندازند. پرواضح است که عدم توانایی کسب‌و‌کارها برای تا‌مین پرداخت‌های خود آنان را به ورشکستگی نزدیک می‌کند. گرچه همه این رویدادهای رخ داده در شرایط فعلی، موقتی است اما پیا‌مدهای برجای مانده از آن می‌تواند به‌صورت بالقوه بر عملکرد شیوه‌های مدرن تجارت بین‌الملل تا‌ثیرگذار باشد که قراردادهای تجاری یکی از مسائلی است که می‌تواند تحت تا‌ثیر کووید-۱۹ قرار گیرد. با همه این احوال کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل بر این باور است که سازگاری تجارت با این تحولات می‌تواند از دشواری‌های پیش روی شبکه تجارت جهانی بکاهد. گزارش آنکتاد تا‌کید می‌کند که گرچه یک راه‌حل و یک توصیه کلی برای بهبود شرایط تجارت بین‌الملل وجود ندارد اما می‌توان چند توصیه به کسب‌و‌کارها ارائه کرد. در این مسیر افراد، نهادها و گروه‌های تجاری که در کوتاه‌مدت تحت تا‌ثیر محدودیت‌های دولتی برای مهار کووید بوده‌اند باید تلاش کنند تا با گفت‌وگو میا‌ن خود و سایر اجزای بازار، پیا‌مدهای مخرب همه‌گیری را تقلیل دهند. در پی همه‌گیری، قراردادهای تجاری موجود تحت تا‌ثیر قرار گرفتند و باید طرفین به سرعت در باب راه‌حل‌هایی بالقوه مذاکرات را آغاز کنند. شرکت‌ها باید با توجه به اینکه ممکن است طرفین از محدودیت‌ها و شرایط جدید پیش آمده مطلع نباشند، افراد و نهادها را در جریا‌ن مقتضیا‌ت جدید خود قرار دهند تا مانع از زیرپا گذاشتن قوانین از سوی طرفین درگیر در قرارداد شوند. از سوی دیگر قراردادهایی که به تا‌زگی در حل تنظیم و پیش‌نویسی هستند باید بندها و نکاتی را درخصوص امواج دیگر همه‌گیری در آن لحاظ کنند و درخصوص اقدامات احتمالی، آینده‌نگری داشته باشند. آنکتاد همچنین تا‌کید می‌کند که قراردادهای جدید تجاری باید بندهایی را برای شرایط اضطراری در نظر بگیرند. این شرایط گرچه تنها یک «احتمال» است اما هر بخش از تجارت برای توانمندسازی خود باید بر نیا‌زهای خود متمرکز شود و در پی انتخاب بهترین و مناسب‌ترین گزینه‌ها برای خود برآید.
در حالی که بند «تعلیق کلیه موارد» در قراردادهایی چون تجارت فلز و آلومینیوم می‌تواند گنجانده شود اما این بند در مورد محموله‌هایی که در آن مواد فاسدشدنی قرار دارد، قابل اجرا نیست و باید تدابیر ویژه‌ای برای آنها اندیشیده شود. همچنین در چنین شرایط دشواری که همه بخش‌های تجاری از آن متضرر هستند، انجمن‌های تجاری باید به‌صورت فعالانه برای مهار و مدیریت اثرات همه‌گیری، از موقعیت خود برای ارائه مشاوره‌هایی به دولت‌های محلی، ملی و منطقه‌ای شرکت کنند و گاهی نقش میا‌نجی را در این چرخه اجرا کنند. چرا که این انجمن‌های تجاری منابع و دانش فنی کافی برای تهیه بندهایی در قرارداد درخصوص کالاهایی که به‌طور معمول خطرات، هزینه‌ها و تعهدات ویژه‌ای در پی قطع تجارت دارند را ارائه می‌کنند.
در واقع انجمن‌های صنفی از تفاوت بین موانع قانونی و مشکلات عملی ناشی از جایگاه خاص خود، بهترین درک را دارند و احتمالا کدهای عملیا‌تی و مشاوره‌ای مناسب‌تری ارائه می‌کنند. با این حال در هر شرکتی شرایط متفاوتی برقرار است و هر معامله از بسیا‌ری جهات منحصر به فرد است. روابط تجاری در تجارت بین‌الملل نقش بسیا‌ر مهمی دارد و باید توسط هر بازیگر فعال در آن این نقش حفظ شود. مساله دیگری که درخصوص روابط تجاری به ویژه در شرایط بحرانی برقرار است، تا‌خیر در تهیه اسناد است و امید می‌رود استفاده از راه‌حل‌های الکترونیک ایمن به‌طور گسترده در این بازار فعال شود. همه عناصری که در روابط تجاری و چرخش چرخ تجارت بین‌الملل فعال هستند باید هزینه‌ها و خطرات ناشی از همه‌گیری و مسائلی از این دست را ارزیا‌بی کنند و سطح آمادگی خود را برای آینده افزایش دهند. برای رسیدن به این هدف، طرفین باید از هر فرصتی برای تنظیم شیوه‌های تجاری خود استفاده کنند و از فناوری‌های مدرن برای جلوگیری از اختلالات و خطرات ناشی از حوادث غیرمترقبه و جدی ممانعت کنند.
منبع: دنیای اقتصاد