مدیرعامل مپنا گفت: صادرات برق و ارتباط برقرار کردن بین ایران و کشورهای همسایه، انرژی‌های تجدیدپذیر و خود اقتصاد برق باید مورد توجه باشد و توصیۀ من این است که هر مسئولی در این حوزه باید به مسائل اساسی و زیرساختی بپردازد.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، اگر بخواهیم فهرستی از صنایع موفق بعد از انقلاب اسلامی را به مردم معرفی کنیم. قطعا عنوان صنعت برق جایگاه قابل توجهی در این فهرست به دست می‌آورد. تا پیش از انقلاب اسلامی، ظرفیت نصب شده نیروگاه‌های کشور تنها 7 هزار مگاوات برآورد می‌شد و بسیاری از مردم از نعمت برق پایدار بی‌بهره بودند، اما هم اکنون و تا انتهای سال 1399، بیش از 87 هزار مگاوات ظرفیت تولید برق نصب شده در قالب انواع نیروگاه حرارتی، تجدیدپذیر، برق‌آبی و هسته‌ای در کشور وجود دارد.
به استناد گزارشات وزارت نیرو، بیش از 99 درصد جمعیت کشور از جعمیت برق پایدار استفاده می‌کنند و این حامل انرژی به جزء جدا نشدنی از زندگی مردم تبدیل شده است، به عبارت دیگر درحال حاضر 100 درصد جمعیت شهری و 99.7 درصدی جمعیت روستایی از نعمت برق برخوردار هستند. این آمار در سال 2018 در جهان به ترتیب معادل 96 درصد و 79 درصد در کشورهای مختلف برآورد شده است.
پایش مسیر حرکتی صنعت برق در طول 40 سال گذشته بیانگر نقاط تاریک و روشن فراوانی است. یکی از نکات مثبت پرونده صنعت برق پس انقلاب، تجمیع تقاضای حوزه نیروگاه‌سازی و ایجاد قراردادی تحت عنوان قرارداد 30 توربین است که زمینه بومی‌سازی ساخت نیروگاه‌های حرارتی تولید برق را برای کشور به وجود آورد.
مجموع تلاش‌های صورت گرفته در حوزه بومی‌سازی صنایع مرتبط با ساخت نیروگاه سبب شده تا ایران در حال حاضر به کشور پیشرو در این حوزه تبدیل شده و طراحی و ساخت پیچیده‌ترین تجهیزات نیروگاه‌سازی را بدون نیاز به کارشناسان خارجی به سرانجام برساند.
براساس گزارشات موجود، ایران در ساخت پیچیده‌ترین تجهیزات ساخت نیروگاه نظیر پره‌های توربین در مرز علم روز دنیا حرکت کرده و همگام با معدود کشورهای توسعه یافته در این بخش فعالیت می‌کند.
علاوه بر نقاط مثبت فراوان ثبت شده در طول عمر 40 سال صنعت برق بعد از انقلاب اسلامی، این بخش از اقتصاد کشور با مشکلات ریشه‌دار بسیاری نیز دست و پنجه نرم می‌کند. یکی از اساسی‌ترین مشکلات صنعت برق که به تعبیر بسیاری از کارشناسان ام‌الفساد حوزه انرژی کشور به حساب می‌آید، بحث تعرفه‌گذاری حامل‌های انرژی از جمله نظام تعرفه‌گذاری صنعت برق است.
در حال حاضر هر کیلووات ساعت برق به قیمت بسیار کمتر از هزینه تمام شده به دست مشترک رسیده و مابه‌التفاوت این دو عدد در قالب یارانه انرژی و توسط دولت پرداخت می‌شود. این شیوه پرداخت یارانه انرژی سبب شده تا سالانه منابع عظیمی از بیت‌المال بدون هیچ عدالتی به جیب پرمصرف‌ها روانه شود و اقتصاد صنعت برق نیز از این سیاست آسیب گسترده‌ای را تحمل نماید.
در حال حاضر با وجود بیش از 87 هزار مگاوات ساعت انرژی سایه شوم خاموشی به دلیل مصرف بیش از حد در بازه‌زمانی اوج بار کشور را تهدید می‌کند. همین شرایط سبب شده تا صنعت برق در نقطه بحرانی تاریخ خود قرار گرفته و ادامه مسیر رو به رشد با ادامه راهبردهای فعلی میسر نباشد.
در همین راستا و به منظور گفتگو پیرامون شرایط حال حاضر و آینده صنعت برق به سراغ عباس علی‌آبادی، مدیرعامل گروه مدیریت پروژه‌های نیروگاهی ایران، مپنا و معاون سابق وزیر نیرو در امور برق و انرژی رفتیم تا نظر وی را در ارتباط با مباحث مذکور بدانیم.
علی‌آبادی فارغ‌التحصیل مقاطع تحصیلی کارشناسی و کارشناسی ارشد مکانیک با گرایش تبدیل انرژی از دانشگاه‌های صنعتی شریف و دانشگاه تهران و درجه دکترای مهندسی مکانیک از دانشگاهخواجه نصیرالدین طوسیبا گرایش کنترل بوده و مدرس دروس مختلف مهندسی مکانیک و مباحث مرتبط با موتورهای درون‌سوز (توربین‌های گازی) در دانشگاه‌های مختلف کشور است.
از جمله سوابق کاری و مدیریتی علی‌آبادی، می‌توان به فعالیت در جهاد سازندگی، مشارکت در اجرا و مدیریت پروژه‌های نیروگاهی کرخه و کارون ۳، مدیریت شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، معاونت وزیر نیرو در امور برق و انرژی و مدیرعامل گروه مپنا اشاره کرد.
در این گفتگو به مباحثی نظیر آینده صنعت برق کشور، اقتصاد انرژی، پیشنهاد ورود مپنا به حوزه برق هسته‌ای و توصیه به وزیر نیروی آینده پیرامون توسعه صنعت برق پرداخته شده است.
مشروح این گفتگو به شرح ذیل است:
*رقابت با اقتصاد جهانی نیازمند مهیا کردن بسترهای بازار است
فارس: صنعت برق از ابتدای انقلاب مسیر موفقی را طی کرده است، اکنون و در شرایط فعلی این صنعت نیاز من چه اولویت‌هایی است و برای سال‌های آتی باید به چه حوزه‌هایی باید مد نظر سیاست‌گذاران کشور باشد تا ما همچنان شاهد این روند رو به رشد باشیم؟
علی‌آبادی: سوال شما فنی است و نیاز به یک پاسخ فنی بررسی‌شده دارد، ولی در واقع صنعت برق کشور در موقعیتخوبیاز لحاظ تکنولوژی قرار دارد و ما صاحب فناوری شدیم و امروز قادر هستیم نیاز خودمان و حتی منطقه را تامین کنیم. از جنبۀ سرمایه‌گذاری در حوزۀ برق به‌عنوان یک زیرساخت نیز اقدامات خوبی انجام شده است و در مقایسه با کشورهای دیگر ما جزء کشورهای شاخص هستیم. ما حدود 85 هزار مگاوات نیروگاه نصب‌شده و 10 هزار مگاوات هم نیروگاه درحال نصب داریم که وضعیت خوبی را در کشور فراهم می‌کند. گذشته از ظرفیت تولید، در زمینۀ انتقال و توزیع هم کارهای بسیار گسترده و خوبی انجام شده است، ولی به دلیل تعرفۀ پایین قیمت برق گاهی شنیده می‌شود که کمبود برق هم داریم. از آن‌جایی که قیمت یارانه‌ای است، مردم کنترل خاصی روی مصرف ندارند. قیمت برقی هم که به صنعت داده می‌شود در مقایسه با قیمتی که کالای صنعتی در بازار عرضه می‌شود، قیمت بسیار نازلی است و صنعت از محل یارانه انرژی سود می‌کند. این مواردی است که باید در نهادهای مسئولبه صورتجامع بررسی شود و در این مورد تصمیم‌گیری شود. آن‌چه ک مسلم است، زیرساخت کشور در این زمینه چه از جنبۀ فناوری و چه از جنبۀ سرمایه‌گذاری اقدامات خوبی انجام شده است و کشور ما در مقایسه با دنیا در موقعیت مناسبی قرار دارد.
فارس: کارشناسان این حوزه می‌گویند که یکی از عقلانیت‌های جمهوری اسلامی در توسعۀ صنعت، قرارداد 30 توربین است که ذیل آن شرکت مپنا شکل گرفت و ایران در حوزۀ صنعت نیروگاه حرارتی به یکی از پیشگامان این حوزه تبدیل شد. به نظر شما این ظرفیت وجود دارد که ما در حوزه‌های دیگر مثل برق هسته‌ای هم بتوانیم از این مدل قراردادی استفاده کنیم؟
علی‌آبادی: به طورکلی بازار عامل اصلی در توسعه است. یعنی اینکه تقاضا تجمیع شود و یک بازار مناسبی برای شکل‌گیری فناوری ایجاد شود، یک حقیقت بین‌المللی است. در هر صنعتی این موضوع وجود دارد. مثلا در هواپیماسازی اگر به شما بگویند یک بازار تضمین‌شدۀ 300 هواپیما دارید، حتما یک کارخانۀ هواپیماسازی احداث می‌کنند. پس تجمیع تقاضا و ایجاد بازار مطمئن و کم‌کردن ریسک سرمایه‌گذاری مهم است. حالا اگر شما بگویید باید در صنعت هواپیماسازی سرمایه‌گذاری کنید، ولی اگر توانستید با بوئینگ رقابت کنید ما از شما هواپیما می‌خریم، خب این ریسک بالایی دارد، ولی اگر بگویند ما 100 فروند هواپیما در اختیار شما می‌گذاریم و شما در یک بازار انحصاری برند مشابه این هواپیما را بسازید، این‌جا است که سرمایه‌گذاری معنادار می‌شود و ریسک آن کم است و یک بازار مشخص دارد.
من اطمینان دارم که هیچ حوزۀ فناوری وجود ندارد که نتوانیم در آن ورود کنیم. از جنبۀ غیراقتصادی که اصلا مشکل نداریم و کافی است بگویید فلان کالا را می‌خواهم و بحث اقتصادی آن هم اصلا مهم نیست و هرچقدر هزینۀ آن بشود، من از شما می‌خرم، شک نکنید به هر محصولی بخواهید می‌رسید. اما اگر بگویید که با اقتصاد جهانی رقابت کن باید حتما یک بازار مطمئن باشد.
*صفر کردن تعرفه دولتی برای کالا و خدمات خارجی مهمترین مانع تولید است
فارس: با توجه به اینکه در سال پشتیبانی و مانع‌زدایی از تولید هستیم و مپنا هم یکی از الگوهای موفق در صنعت ما محسوب می‌شود، چه موانعی پیش روی این صنعت و مپنا می‌بینید و چه پشتیبانی‌هایی باید در این حوزه صورت بگیرد؟
علی‌آبادی: به نظر من مهمترین مشکل ما رقابت ناسالم است که از شواهد آن می‌توان به قاچاق اشاره کرد. زمانی قاچاق بحرانی می‌شود که تعرفه‌های دولتی را صفر کنیم و به یک کالای ساخت داخل اجازه بدهیم که با تعرفۀ صفر وارد کشور شود و این فاجعه است.
یعنی شما از تولیدکنندۀ داخلی مالیات می‌گیرید و انتظار دارید بابت مواد اولیه تعرفه پرداخت کند، اما اجازه می‌دهید خارجی‌ها کالای تمام‌شده را با تعرفۀ صفر وارد کند. طرف خارجی نه‌تنها مالیات پرداخت نمی‌کند، بلکه مشوق‌های صادراتی هم از کشورش دریافت می‌کند. در گام اول باید شرایط رقابتی را منطقی کنیم نه اینکه بگوییم به هر قیمتی تولید داخل را حمایت می‌کنیم. در همۀ دنیا تعرفه می‌گذارند تا بالانس (تراز و تعادل) رقابت شکل بگیرد.
فارس: این جا مسئله انحصار به وجود نمی‌آید؟
علی‌آبادی: خیر بحث حمایت منطقی از صنعت داخلی است، یعنی مثلا برای کشور ایجاد شغل یک اولویت است حالا برای این که شغل ایجاد شود، باید تعرفۀ واردات را این‌گونه تعیین کنیم و یا مثلا برای این تولید باید تشویق در نظر گرفت و سه سال معافیت مالیاتی داشته باشد تا این صنعت بتواند خودش را جمع کند. وارد کنندۀ خارجی هم باید بداند که این تشویق‌ها صورت گرفته است.
معافیت مالیاتی، نرخ انرژی، تعرفۀ واردات کالاهای مشابه و سایر مواردی که مشخص است و نیازی به گفتن من نیست.
*صنعت ما یک صنعت اقتصادی نیست
فارس: این عدم حمایت آیا مصداق عینی هم دارد؟
علی‌آبادی: جای تعجب است که با وجود این همه شفافیت، چرا این قدر خطا صورت می‌گیرد؟ نمیخواهم از واژه فساد استفاده کنم، اما به روند مشابه این مسئله در کشورهای دیگر فساد گفته می‌شود. در واقع فساد است که با وجود تمام شفافیت‌ها می‌بیند که موانعی جلوی پای صنعت است، برای اینکه یک عده منفعت دارند و نمی‌گذارند این موانع برداشته شود. به عبارت مرسوم مافیا در این حوزه وجود دارد؟
فارس: در اظهارات تان به مسئله تعرفه‌گذاری حامل‌های انرژی اشاره کردید. به نظر شما مهمترین چالشی که صنعت برق ما با آن دست و پنجه نرم می‌کند، چیست؟
علی‌آبادی: قطعا اقتصاد آن است و صنعت ما یک صنعت اقتصادی نیست. مثلا دولت می‌خواهد پول نفت را تقسیم کند و از قیمت برق یارانه می‌دهد که این یارانه نابرابر است. مثلا در یارانۀ سوخت شما به هر ماشین کارت سوخت می‌دهید نه به هر نفر. خب من که ماشین ندارم کارت سوخت دریافت نمی‌کنم و دراصل یارانه دریافت نمی‌کنم، ولی کسی که ده ماشین دارد ده یارانه هم می‌گیرد و شما یک یارانۀ نابرابر تقسیم می‌کنید، در حالی‌که این می‌تواند به هر فرد داده شود. برق هم همین‌طور است و کسی که لوازم برقی و خانۀ بیشتری دارد، یارانۀ بیشتری هم دریافت می‌کند که عادلانه نیست. باید به شما بگویم، اقتصاد برق اگر درست نشود، صنعت برقی که به سختی به این موفقیت رسیده، در وضعیت بحرانی قرار می‌گیرد.
* یارانه بسیار زیاد و ناعادلانه‌ای در زمینۀ انرژی پرداخت می‌کنیم
فارس: به نظر شما اصلاح نظام تعرفه‌گذاری با توجه به مدل‌های جهانی نظیر تعرفه بلوکی پلکانی IBT در حال حاضر چقدر ضرورت دارد؟
علی‌آبادی: این اصلاح پیش‌پا افتاده‌ترین کار است و اساساً جبران‌کنندۀ اقتصاد برق نیست. به نظر من اقتصاد برق در هر بخش از جمله صنعت، کشاورزی، تجارت و خانگی باید مبتنی بر یک سری اصول مشخص و با رعایت عدالت و توزیع عادلانۀ ثروت باشد. روشی که درحال حاضر اجرا می‌شود عادلانه و پایدار نیست.
فارس: به نظر شما معضل یارانۀ انرژی که دولت متعهد به پرداخت آن است، قابلیت حل شدن دارد؟
علی‌آبادی: در زمینۀ انرژی ما یارانۀ بسیار زیاد و ناعادلانه‌ای پرداخت می‌کنیم و راه‌حل‌های متنوعی متناسب با شرایط کشور برای آن در مراجع مربوطه و مجلس داده شده است که باید در این باره بحث کنند و کارشناسان نیز دربارۀ آن تصمیم بگیرند که البته این تصمیم در حکم یک جراحی است و حتما عوارضی دارد، ولی منافع کلی آن برای کشور و مردم قطعی است.
جلوی خیلی از اسراف‌ها و سرمایه‌گذاری‌های بی‌ربط گرفته می‌شود. اگر در نظر بگیرید، فقط 50 میلیارد دلار یارانه تقسیم می‌کنید و به 50 میلیون سرپرست خانوار هم این یارانه را می‌دهید، سالانه به ازای هر نفر 1000 دلار می‌رسد که اکنون این رقم به صورت ناعادلانه تقسیم می‌شود و یک نفر 50 هزار دلار می‌گیرد و یک نفر هیچ نمی‌گیرد.
*توصیه‌های مدیرعامل مپنا به وزیر نیروی دولت آینده
فارس: یک بحثی که مخاطبان فارس مطرح کردند ورود مپنا به برق هسته‌ای است. آیا برنامه‌ای در این حوزه دارید؟
علی‌آبادی: خیر فعلا برنامه‌ای برای این حوزه نداریم. رویکردهایی که عمدتاً مپنا دارد در حوزۀ انرژی نفت و گاز، ریلی، بهداشت و درمان است و دنبال برقی‌سازی به خصوص در حمل و نقل هستیم.
فارس: دولت سیزدهم در چند ماه آینده استقرار پیدا می‌کند و طبیعتاً یک تیم جدید روی کار می‌آید. توصیۀ شما به وزیر نیروی آیندۀ دولت در حوزۀ برق چیست؟
علی‌آبادی: صنعت برق مشکلات جدی دارد. بحث صادرات برق و ارتباط برقرار کردن بین ایران و کشورهای همسایه، بحث انرژی‌های تجدیدپذیر و خود اقتصاد برق مواردی هستند که باید به آن توجه شود و توصیۀ من این است که هر مسئولی در این حوزه به مسائل اساسی و زیرساختی بپردازد، اما مهمترین بحث و چالش جدی در صنعت برق به مواردی از جمله حل مسئلۀ مصرف و تولید، منطقی کردن اقتصاد برق، بحث صادرات برق، کاهش قیمت تمام‌شدۀ برق و کاهش تلفات تقسیم‌بندی می‌شود.