به اعتقاد رئیس هیات مدیره سندیکای صنعت برق ایران هر تصمیم اقتصادی که اتخاذ می شود شامل نکات مثبت و منفی است که باید هر دو دیدگاه را در نظر گرفته و هر دو را بررسی کرد. در حقیقت به طور کامل نمی شود یک تصمیم را کامل سیاه و یا کامل سفید تعبیرکرد.
از زمان ابلاغ مصوبه دولت درباره رایگان شدن برق کم‌مصرف‌ها ۲۲ روز می‌گذرد، اما در همین بازه کوتاه‌مدت، واکنش‌های بسیاری از سوی تحلیلگران نسبت به مجانی شدن برق ۳۰میلیون نفر نشان داده شده است. برخی معتقدند دولت به موجب طرح «برق امید» قصد دارد از بخشی از درآمد خود صرف‌نظر کند تا قیمت برق را در بخش‌های دیگر به سمت واقعی‌سازی سوق دهد. اما برخی دیگر اعتقاد دارند محاسبات این مصوبه غیرکارشناسی است و اصلی‌ترین چالش در تعرفه‌گذاری برق، نبود یک سازوکار پویا، دارای منطق مشخص و در عین حال ثابت در تعرفه‌گذاری است؛ بنابراین اقدام کلیدی در این زمینه اصلاح ساختار تعرفه‌ها و افزایش پایه نرخ برق مشترکان پرمصرف مطابق با آن است. این گروه از تحلیلگران بر این باورند با این اقدام، نه‌تنها خانوارهای کم‌مصرف به‌طور قطعی از برق رایگان بهره‌مند خواهند شد، بلکه با واقعی شدن قیمت برق در پله‌های بالای مصرف، یارانه پنهان کاهش یافته و درآمد دولت از این محل افزایش خواهد یافت.
علی بخشی، رئیس هیات‌مدیره سندیکای صنعت برق ایران یکی از فعالان صنعت برق است که در گروه تحلیلگران دسته دوم قرار دارد. به باور وی، طرح برق امید یک بسته اقتصادی برای صنعت برق به شمار می‌رود که باید تمام ابعاد در آن دیده شود؛ به اعتقاد او کم‌مصرف‌ها باید از برق رایگان بهره ببرند و یارانه تخصیص داده شده به مشترکان خوش‌مصرف هم منطقی شود. در این میان گروه بدمصرفان نیز قیمت واقعی برق را پرداخت کنند.
رئیس هیات‌مدیره سندیکای صنعت برق ایران در گفت‌وگو با «اکو نیرو» که با محوریت «سفید و سیاه برق رایگان» برگزار شد به جزئیات طرح جدید دولت پرداخت و فرصت‌ها و تهدیدهای این مصوبه را زیر ذره‌بین برد. بخشی در ابتدای این مصاحبه گفت: بحثی که سال‌های سال هم در وزارت نیرو و هم در محیط‌های دانشگاهی مطرح شده بود این بود که نظام تعرفه‌گذاری برق یک نظام هوشمند شود؛ به این معنا که با «سطح مصرف» و «نوع مصرف» تعرفه تغییر کند. به اعتقاد وی این طرح به خودی خود طرح صحیحی است و موجب چند اتفاق خوب می‌شود.
اتفاق اول این است که درآمدهای وزارت نیرو به جایگاهی که لازم است دست می‌یابد. دومین اتفاقی که رخ می‌دهد این است که می‌توان مصرف برق را کنترل کرد و به سمت بهره‌وری و مدیریت مصرف گام برداشت. وی ادامه داد: در حال حاضر پروژه‌های بهره‌وری به هیچ‌عنوان اقتصادی نیستند، به این دلیل که برق به شدت ارزان است و هر چقدر هم تلاش شود که مصرف را کاهش دهیم عملا منافع خاصی حاصل نمی‌شود. در نتیجه پروژه‌های بهره‌وری و کاهش مصرف اقتصادی نیستند.
اتفاق دومی که می‌توانست در تعرفه‌گذاری هوشمند رخ دهد این بود که طرح‌های بهره‌وری را مجددا تعریف کنند و اقتصادی شوند تا بتوانند در این مسیر حرکت کنند.
رئیس هیات‌مدیره سندیکای صنعت برق ایران گفت: اتفاق سومی که می‌توانست بیفتد و ما روی آن اصرار هم داریم این است که صنایع پرمصرف سودده که عمدتا محصولات‌شان را صادر می‌کنند (بیشتر به شکل مواد خام) از یارانه جدی برق برخوردار هستند و این موضوع منصفانه نیست. یعنی با یک مصرف بسیار بالا، انرژی بسیار ارزان می‌گیرند و محصولی را به‌صورت خام تولید می‌کنند که حالا با فرآوری بسیار کم صادر یا در بازار با سودهای کلان به فروش می‌رسانند. این سود، سود عملکرد این مجموعه نیست، بخش عمده‌ای از آن یارانه برقی است که به شکل سود خود را نشان می‌دهد. اگر این تعرفه هوشمند عملیاتی می‌شد، ترکیب اینها اتفاق بسیار خوبی را برای صنعت برق و ذی‌نفعان رقم می‌زد.
بخشی در ادامه اظهار کرد: در طرحی که آن موقع در مورد آن صحبت می‌شد این موضوع مورد توجه قرار گرفت که بخشی از مصرف‌کنندگان که از یک سقفی کمتر مصرف می‌کنند، یا به‌صورت رایگان یا با هزینه ناچیز از برق استفاده کنند.
به اعتقاد وی طرح برق امید، یک بسته اقتصادی است که در این بسته باید همه چیز را با یکدیگر مورد ارزیابی قرار داد. باید کم‌مصرف‌ها را دید و برق را رایگان یا ارزان‌تر عرضه کرد و آنهایی که به‌صورت متعادل مصرف دارند، یارانه‌شان را منطقی کنند و آنهایی که مصرف بالاتری دارند، قیمت واقعی برق را پرداخت کنند. در این میان صنایع پرمصرف حتی بیش از قیمت واقعی برق، هزینه‌های اضافی را متقبل شوند. وی افزود: این بسته اگر هماهنگ با یکدیگر اجرایی شود، در کنار صادرات و تبادلات برق گنجانده شده در این بسته، به سمت کاهش مصرف حرکت خواهیم کرد تا بتوانیم از مسیر کاهش مصرف ثروت ایجاد کنیم. این ثروت می‌تواند در صنایع پرمصرف و از آن مهم‌تر در بخش صادرات انرژی اتفاق بیفتد. به اعتقاد رئیس هیات‌مدیره سندیکای صنعت برق ایران این بسته اگر کامل اجرا شود و به سرانجام برسد، اتفاقات بسیار مثبتی در انتظار صنعت برق خواهد بود. اما اینکه از این بسته تنها یک بخش را جدا کنیم و بگوییم برق کم‌مصرف‌ها را رایگان کنیم و به بقیه مشترکان در بسته اقتصادی صنعت برق توجه نشان ندهیم، اعتقاد دارم که اتفاق مثبتی به‌وقوع نمی‌پیوندد، کمااینکه ممکن است مشکلات مالی وزارت نیرو را دوچندان کند.
فرصت‌ها و تهدیدها
رئیس هیات‌مدیره سندیکای صنعت برق ایران گفت: هر تصمیم اقتصادی که گرفته می‌شود هم نکات منفی دارد و هم نکات مثبت. یک تصمیم را نمی‌توان به‌طور کامل سیاه یا سفید تعبیر کرد. زمانی که برای سقف پایین مصرف، هزینه برق را رایگان یا بسیار کم می‌کنیم، طبیعتا مشترکانی که نزدیک به این سقف مصرف هستند، بین پرمصرف‌ها و کم‌مصرف‌ها (خوش‌مصرف‌ها)، انگیزه پیدا می‌کنند که وارد سطح پایین‌تر مصرف شوند تا بتوانند از برق رایگان بهره ببرند. نکته مثبت این طرح آن است که بخشی از مشترکان برق که نزدیک به مرز کم‌مصرفی هستند به این سمت حرکت خواهند کرد.
بخشی ادامه داد: اما نکته منفی که از این طرح برداشت می‌شود، این است که بخشی از درآمدهای وزارت نیرو از دست می‌رود. به علاوه اینکه به نظر می‌رسد پیغام مثبتی منتشر نمی‌شود. مشکلی که در این سال‌ها داشتیم و بارها درمورد آن صحبت کرده‌ایم این است که برق یک کالاست نه یک خدمت. اینکه تصور کنیم با توزیع رایگان برق می‌توانیم سطح خدمات عمومی را افزایش دهیم به نظر من تحلیل درستی نیست. برق یک کالاست مانند خودرو و مواد غذایی و تحلیل اقتصادی خود را دارد؛ هزینه دارد، قیمت تمام شده دارد و به مصرف‌کننده می‌رسد و فروخته می‌شود.
رئیس هیات‌مدیره سندیکای صنعت برق ایران اظهار کرد: هر پیامی مبنی بر اینکه برق را به‌عنوان یک خدمت ببینیم نه به‌عنوان یک کالا منتشر شود قطعا این برداشت می‌تواند مضر باشد و در آینده برای بسته اقتصادی صنعت برق دردسر ایجاد کند. در نتیجه بسیار سخت خواهد بود که بتوان قیمت برق را اصلاح کرد چرا که به مصرف‌کننده این پیام داده می‌شود که برق کالایی بی‌ارزش است.
روش جایگزین
این پرسش مطرح است که آیا راه‌حل دیگری برای اصلاح الگوی مصرف در کشور وجود نداشت؟ رئیس هیات‌مدیره سندیکای صنعت برق ایران پاسخ داد: برخی تحلیلگران اقتصادی معتقدند سیاست‌های تنبیهی و تشویقی باید به موازات هم باشند؛ یعنی صرف اینکه جنبه تشویق را برای مصرف‌کننده تعریف کنیم، لزوما پاسخ نخواهد داد. او افزود: یک نگاه وجود دارد که می‌گوید برق را باید آنقدر گران کرد که مصرف‌کننده مواظب مصرف خود باشد و وسیله‌ای که خریداری می‌کند با راندمان بالا باشد تا مدیریت مصرف انرژی انجام شود. نگاهی که اکنون ما داریم نگاه تشویقی است و لزوما هم نگاه اشتباهی نیست، به شرطی که ما در مقابل آن نظام تنبیهی را تعریف کنیم. به‌طور مثال اگر شما از یک سطح کمتر مصرف می‌کنید پاداش می‌گیرید و اگر سطح مصرف بالاتر برود باید تنبیه شوید. به اعتقاد بخشی، بسیاری از مشترکان هستند که این مبالغ اصلا برای‌شان مهم نیست و تفاوتی به حالشان نمی‌کند که برق‌شان رایگان شود یا نشود؛ در مجموع هزینه برق آنقدر در ایران پایین است که خیلی وقت‌ها در سبد خانوار تاثیری ندارد که بخواهد کسی بررسی کند اگر برق رایگان شد چه منفعتی نصیبش می‌شود. او ادامه داد: باید کل چرخه مصرف دیده شود، وگرنه صرف تشویق کردن نمی‌توان به تغییرات اساسی امیدوار بود و تنها می‌توان به اضافه شدن خوش‌مصرف‌ها به دایره کم‌مصرف‌ها خوش‌بین بود.
سازوکار منطقی است؟
در این طرح عنوان شده اگر مشترکان ۸۰ کیلووات ساعت برق مصرف کنند از برق رایگان برخوردار خواهند شد. طبق ارزیابی‌ها یک خانوار اگر حداقل مصرف را هم داشته باشد بالای ۱۰۰ کیلووات ساعت در ماه مصرف برق خواهد داشت. آیا این سقف منطقی است؟ رئیس هیات‌مدیره سندیکای صنعت برق ایران معتقد است اگر به پراکندگی مصرف‌کنندگان نگاهی بیندازید مشاهده می‌شود از حدود ۳۰ میلیون مشترک ۸ میلیون مشترک در این بازه قرار می‌گیرند، این موضوع نشان می‌دهد همین الان درصد قابل‌توجهی از آنها در این بازه هستند، بنابراین این اتفاق محتمل است. علاوه بر اینکه حدودا ۶۰ تا ۷۰ درصد از مشترکان کم‌مصرف مشترکانی هستند که در روستاها ساکنند. در این شرایط این آمار نشان می‌دهد این اتفاق می‌افتد. او افزود: اما به این معنی نیست که عدد ۸۰ یا ۱۰۰ عدد درستی است و نمی‌خواهم از این سقف دفاع کنم و بگوییم درست است یا غلط است. اما آمارها نشان می‌دهد حدودا ۳۰ میلیون نفر در این بازه قرار گرفته‌اند.
واقعی‌سازی قیمت برق؟
برخی از فعالان اقتصادی معتقدند طرح برق امید به واقعی شدن قیمت‌ها منجر می‌شود. اما آیا این تحلیل درست است؟ بخشی اظهار کرد: با این تحلیل مخالف هستم. زمانی که کالایی را رایگان می‌کنید، هیچ برداشتی از واقعی شدن قیمت برق را نمی‌توان متصور شد. جز اینکه به یک خدمت عام‌المنفعه تبدیل خواهد شد. رئیس هیات‌مدیره سندیکای صنعت برق ایران در پاسخ به اینکه آیا با شرایط فعلی چرخ اقتصاد صنعت برق خواهد چرخید، گفت: قطعا نمی‌چرخد. حجم قابل‌توجهی از بدهی‌های وزارت نیرو به تولیدکنندگان، پیمانکاران و مشاوران وجود دارد. این معضل نشان می‌دهد که اقتصاد صنعت برق نامتوازن است و اشکال دارد. زمانی که یک بنگاه یک کالا را تولید می‌کند و بعد چرخه اقتصاد تعریف می‌کنید که بر مبنای آن بیش از ۳۰ هزار میلیارد تومان بدهکار می‌شوید، حتما تحلیل اقتصادی غلطی وجود دارد.
این نمود واضحی است که اقتصاد صنعت برق ایران دارد. اما در کنار این موضوع باید این مساله را هم در نظر داشت که شما یک کالایی را تولید می‌کنید، اما برای قیمت‌گذاری آن اختیاری ندارید. اینجا یک اتفاق می‌افتد؛ هزینه را شما می‌دهید ولی فروش در اختیار شما نیست. مشکل اقتصاد ناتراز برق از همین جا شروع شد که یک روز خارج از وزارت نیرو تصمیم گرفتند روی قیمت برق کنترل بگذارند.
به اعتقاد رئیس هیات‌مدیره سندیکای صنعت برق ایران، این کنترل ادامه پیدا کرد و در دوره‌های مختلف دولت هم تلاش‌هایی صورت گرفت و استفاده درستی از این موضوع نشد. این باور را به جامعه و تصمیم‌سازان القا کرده‌ایم که برق کالای باارزشی هم نیست و یک خدمتی است و تا حالا هم روشن مانده و از این به بعد هم به کار خود ادامه می‌دهد. درست است که چراغ این صنعت روشن است اما بار این روشن ماندن بر دوش خیلی‌ها افتاده، به‌‌خصوص بر دوش بخش خصوصی که بار سنگین مطالبات را هم به دوش می‌کشند. در این میان بخش دولتی هم تحت فشار است اما باز هم پیشنهاد‌هایی می‌دهیم که این چراغ را به هر نحو خاموش کنیم.
گفتگوی کامل را در لینک زیر ببینید:
https://bit.ly/32uHcRb