صنعت برق به عنوان صنعت پیشرویی که همه ارکان زندگی جامعه مدرن به آن گره خورده است، آرام‌آرام در حال رکود است. اگر تا دیروز هشدار‌های خاموشی به پیک تابستان خلاصه می‌شد، این روز‌ها با کاهش دمای هوا وزارت نیرو هشدار می‌دهد که به دلیل مشکل در تأمین سوخت نیروگاه‌ها ممکن است ناگزیر شوند که به منازل خاموشی دهند.
صنعت برق به عنوان صنعت پیشرویی که همه ارکان زندگی جامعه مدرن به آن گره خورده است، آرام‌آرام در حال رکود است. اگر تا دیروز هشدار‌های خاموشی به پیک تابستان خلاصه می‌شد، این روز‌ها با کاهش دمای هوا وزارت نیرو هشدار می‌دهد که به دلیل مشکل در تأمین سوخت نیروگاه‌ها ممکن است ناگزیر شوند که به منازل خاموشی دهند. صنعتی که باید برای ۵۰ سال آینده برنامه می‌داشت، حالا به‌زور نیاز‌های روز کشور را تأمین می‌کند؛ آن هم نه به‌دلیل کمبود زیرساخت در کشور، بلکه به‌دلیل نبود برنامه‌ریزی مناسب در ایجاد تنوع برای زیرساخت‌های تأمین‌کننده برق! «علیرضا اسدی»، معاون پژوهشی سندیکای صنعت برق، در گفتگو با «شرق» درباره دلیل هشدار برای خاموشی در زمستان، عنوان می‌کند: عدم تنوع‌بخشی به سبد انرژی در کشور چنین مشکلی را ایجاد کرده است.
او می‌گوید: نظام حکمرانی حوزه انرژی مشکل دارد و سیاست‌گذاری در این حوزه هم با مشکل مواجه است. به همین دلیل دو وزارتخانه نفت و نیرو نمی‌توانند در زمینه رفع تعارضات و یکپارچه و بهینه‌کردن مصرف منابع، وارد عمل شوند. به نظر می‌رسد درحالحاضر دود نگاه‌های جزیره‌ای، توجه‌نکردن به افق آتی نیاز‌های کشور و نبود یک برنامه بلندمدت در صنعت برق به چشم مصرف‌کنندگانی می‌رود که هیچ تقصیری در این زمینه ندارند. تابستان سال ۹۷ را با خاموشی برنامه‌ریزی‌شده پشت‌سر گذاشتیم؛ عقب‌گردی تاریخی که برای صنعت برق -که یکی از صنایع پیشروی ایران بود- افتی جدی به شمار می‌رفت.
در تابستان ۹۸ هم هشدار‌هایی در زمینه خاموشی برنامه‌ریزی‌شده به گوش می‌رسید. حالا کار به جایی رسیده است که در زمستان ۹۸ هم وزارت نیرو هشدار می‌دهد که به‌راحتی با زدن یک دکمه در نیروگاه‌ها، خاموشی را به خانه‌ها هدیه خواهد کرد. در‌حالی‌که همواره مسئولان وزارت نیرو از خالی‌بودن ظرفیت نیمی از نیروگاه‌های کشور در زمستان گله داشتند و مسئولان این وزارتخانه مدعی بودند که مصرف بالای برق تابستان به دلیل بد‌مصرفی مردم، کشور را ناگزیر به سرمایه‌گذاری‌های کلان برای این اسراف کرده است، اما حالا در زمستان که مصرف برق مردم به دلیل خاموشی وسایل سرمایشی کم است، وزارتخانه متولی صنعت برق، هشدار خاموشی می‌دهد و این‌بار بهانه‌اش عدم تأمین نیاز‌های سوخت نیروگاه‌های کشور است.
خاموشی برق و تبعات سنگین آن برای اقتصاد
همان روز‌هایی که وزارت نیرو به‌راحتی خاموشی برنامه‌ریزی‌شده را وارد زندگی مردم در سال ۹۷ کرد، گزارش‌های غیر‌رسمی زیادی در فضای مجازی دست‌به‌دست می‌شد که اتاق‌های عمل نیز با قطع برق حین عمل مواجه شده‌اند. برخی صاحبان مراکز پخش دارو در تماس با «شرق» خاموشی‌ها را عامل از‌بین‌رفتن دارو‌های خاصی معرفی می‌کردند که به دلیل از‌کار‌افتادن سردخانه‌ها و تغییر دمای این محیط، دیگر به کار بیماران نمی‌آمد. صنایع از قطع چند‌ساعته برق به عنوان نیروی محرکه چرخشان گله داشتند و وزارت نیرو همزمان با اجرای خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌شده که یادآور دهه ۷۰ و سال‌های پایانی جنگ بود، صرفا به صدور بیانیه‌هایی درباره بهینه مصرف‌کردن بسنده می‌کرد! حالا در زمستان هم دچار مشکل شده‌ایم. در‌حالی‌که وزارت نیرو ادعا می‌کند که ایران قرار است به هاب انرژی منطقه تبدیل شود، هشدار می‌دهد که زمستان هم به دلیل عدم تأمین گاز نیروگاه‌ها خاموشی خواهیم داشت و هیچ‌کس به این پرسش اصلی پاسخ نمی‌دهد که در شرایطی که این وزارتخانه حتی در زمستان هم که مصرف برق کم است، قادر به تأمین نیاز‌های کشور نیست، چگونه قرار است برق صادراتی را برای کشور‌های همسایه در تابستان تأمین کند؟
مشکل ظرفیت نصب‌شده نداریم
چه شد که صنعت برق به این نقطه رسید؟ آیا نمی‌توانستیم طوری برنامه‌ریزی کنیم که در زمستان هم دچار مشکل در تأمین برق به عنوان یک نیاز استراتژیک زندگی مدرن نشویم؟ علیرضا اسدی، معاون پژوهشی سندیکای برق، در گفتگو با «شرق» درباره دلیل بروز مشکل برای تأمین برق در زمستان عنوان می‌کند: در ایام زمستان پیک مصرف گاز داریم. وزارت نیرو و وزارت نفت سر تأمین گاز به مشکل می‌خورند.
او ادامه می‌دهد: اولویت وزارت نفت تأمین گاز برای شبکه خانگی است و این وزارتخانه مصارف صنعتی را کنترل می‌کند. به همین دلیل به نیروگاه‌ها گاز کمتری تحویل می‌دهد. یک پروتکلی وجود دارد که باید نیروگاه‌ها را بهینه‌سازی کنند، اما یک‌سری نیروگاه‌ها بهینه‌سازی نشده است و راندمان آن پایین است. مشکل ظرفیت نصب‌شده نیروگاه‌ها نیست، بلکه مشکل در تبدیل گاز به برق است.
اسدی می‌گوید: در عرضه انرژی و سبد انرژی کشور مشکل وجود دارد. سرمایش گیر تأمین برق و گرمایش گیر تأمین گاز است. وقتی مصرف یکی از این حامل‌های انرژی به اوج می‌رسد، روی عرضه انرژی دیگر هم اثر منفی می‌گذارد.
او تأکید می‌کند: مشکل در حجم کل عرضه انرژی کشور است. این عرضه مناسب نیاز مصرف نیست. اگر همه را تبدیل به انرژی اولیه یا همان گاز کنیم، آنجا کمبود داریم.
به گفته معاون پژوهشی سندیکای برق وقتی در زمستان به نیروگاه‌ها گاز تحویل نمی‌شود و از سوخت دیگری استفاده می‌شود، ظرفیت نیروگاه پایین می‌آید و تولید نیروگاه به سطح مورد نیاز تقاضا نمی‌رسد.
او اضافه می‌کند: همه نیروگاه‌ها نمی‌توانند مازوت مصرف کنند. نیروگاه‌های بخاری می‌توانند از این سوخت مصرف کنند، اما علاوه بر افت راندمان، هوا را هم آلوده می‌کنند.
راه‌حل چیست؟
اسدی برنامه‌ریزی درست را راهی برای حل این مشکلات معرفی می‌کند. به اعتقاد او درحالحاضر وزارت نیرو برای افزایش بازدهی نیروگاه‌ها کاری انجام نمی‌دهد. به پروژه‌هایی که بخش خصوصی و شرکت‌های فناور به این وزارتخانه داده‌اند، توجهی نمی‌شود، اما اگر این برنامه‌ها اجرا شود، با همین ظرفیت نیروگاهی نصب‌شده از مسیر افزایش راندمان می‌توان نیاز انرژی کشور را برطرف کرد. این در حالی است که وزارت نیرو همواره با این عذر که مشکل مالی داریم، از اجرای این برنامه‌ها سر باز زده است.
معاون پژوهشی سندیکای برق می‌گوید: درحالحاضر پروژه‌های افزایش راندمان، بهینه‌سازی مصرف و مدل‌های بهینه‌سازی مصرف اجرائی نشده است. وزارت نیرو تلاشی هم برای اصلاح نظام مالی خود نکرده است که بتواند ظرفیت‌های بخش خصوصی و سرمایه‌گذار داخلی را حل کند که وارد این صنعت بشوند. مثل داستان مرغ و تخم‌مرغ شده است. پول ندارند، راندمان اصلاح نمی‌شود. راندمان را اصلاح نمی‌کنند و تولید نمی‌شود. به‌این‌ترتیب این چرخه منفی مجددا بازتولید می‌شود.
او ادامه می‌دهد: مسئله دیگر این است که با وزارت نفت هم مسائلشان را حل نمی‌کنند. این مسئله حاصل یک دعوای بین‌بخشی است. مصرف‌کننده نهایی نمی‌فهمد که این دو وزارتخانه که در چرخه برق و گاز تضاد منافع دارند، چه اقداماتی انجام میدهند. این دو وزارتخانه باید مشکلاتشان را حل کنند که نمی‌توانند.
اسدی تأکید می‌کند: نظام حکمرانی حوزه انرژی مشکل اساسی دارد. هم از نظر سیاست‌گذاری مشکل دارد و هم در رفع تعارضات، یکپارچه‌کردن و بهینه‌کردن منابع نمی‌تواند اقدامی انجام دهد. با اینکه منابع ما قاعدتا برای رفع نیاز موجود کافی است ولی همچنان مشکل تأمین نیاز‌ها باقی است.
گازوئیل به نیروگاه‌ها تحویل داده نشد
پرویز غیاث‌الدین، دبیر سندیکای تولیدکنندگان برق نیز مانند معاون پژوهشی سندیکای برق در گفتگو با «شرق»، دلیل هشدار برای خاموشی در زمستان را مشکل سوخت عنوان می‌کند. او می‌گوید: وزارت نفت سوخت مایع به نیروگاه‌ها تحویل نداده است. وقتی محدودیت تأمین گاز وجود دارد، نیروگاه‌ها باید با سوخت مایع برق تولید کنند یا اینکه خاموشی بدهند.
غیاث‌الدین ادامه می‌دهد: خدا را شکر تا امروز خاموشی نداشته‌ایم، اما رزرو شبکه خیلی پایین است. بخشی از گازوئیل در ایران تولید می‌شود که سعی می‌کنند به دلیل نیاز پول و ارز آن را صادر کنند. در تأمین گاز نیروگاه‌ها هم کلا مشکل دارند و نمی‌توانند آن را تأمین کند. در روز‌های سرد ترجیح وزارت نفت این است که خانه‌ها سرد نشود و گاز صنایع و نیروگاه‌ها که بیشترین مصرف را دارند، قطع شود. او راه‌حل مشکل را صرفه‌جویی در مصرف گاز و برق عنوان می‌کند.
به گفته دبیر سندیکای تولیدکنندگان برق راهکار دیگر حل مشکل افزایش مصرف گاز است که وزارت نفت باید در این زمینه پاسخ دهد. اگر گاز تأمین شود، ظرفیت مازاد برای تولید برق زیاد داریم. درحالحاضر خیلی سر‌به‌سر و با رزرو کم برق تولید می‌شود که این مسئله خطرناک است. اگر یک نیروگاهی با مشکل ناخواسته از مدار خارج شود، باید رزروی وجود داشته باشد تا جایگزین کنیم.